Gotowość szkolna – jak ją ocenić i co należy jako rodzic wziąć pod uwagę?

Gotowość szkolna była i nadal jest przedmiotem badań wielu psychologów i pedagogów. W Polsce zagadnieniem tym zajmowali się między innymi M. Radlińska, S. Szuman, M. Przetacznikowa, M. Muszyński, B. Wilgocka-Okoń, W. Okoń, A. Brzezińska, S. Słyszowa  i dlatego możemy spotkać wiele definicji tego pojęcia.

Na szczególną uwagę zasługują rozważania S. Schumana profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, który już w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku gotowość szkolną rozumiał jako „osiągnięcie przez dzieci takiego rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowanie w klasie pierwszej” ^[1], a także twierdził, że  „brak należytego rozwoju w jednej dziedzinie pociąga zwykle za sobą zahamowania, zboczenia i nieprawidłowości w rozwoju całej osobowości danego dziecka” ^[2].

Z kolei W. Okoń, przychylając się do definicji S. Szumana, zwrócił uwagę na znaczenie rozwoju emocjonalnego dziecka i dlatego określił dojrzałość szkolną jako „osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej ^[3]”.

Zdaniem  współczesnych nauczycieli akademickich i pracowników naukowych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, prof. dr hab. Ewy Jarosz oraz prof. dr hab. Ewy Wysockiej, „dojrzałość, gotowość czy zdolność dziecka do podjęcia nauki szkolnej, to pojęcia zamiennie używane w literaturze przedmiotu w celu określenia stanu rozwoju dziecka wchodzącego w nowy i niezwykle ważny okres jego życia, w którym musi sprostać nowym wymaganiom i oczekiwaniom ze strony otoczenia społecznego”. ^[4] Profesor E. Jarosz,  określa „dojrzałość szkolną jako osiągnięcie przez dziecko pewnego momentu równowagi pomiędzy własnymi możliwościami rozwojowymi a wymaganiami szkoły. ^[5]”

Osiągnięcie gotowości szkolnej jest procesem długotrwałym, gdyż dziecko musi nabyć wiele określonych doświadczeń i kompetencji oraz nauczyć się takich form myślenia i działania, które pozwolą mu aktywnie zaadaptować się do nowych warunków w szkole. Im pełniejsza dojrzałość emocjonalna, społeczna, fizyczna, umysłowa dziecka rozpoczynającego naukę w szkole oraz im korzystniejsze czynniki indywidualne i lepsze warunki środowiskowe, tym większa gwarancja powodzenia dziecka w nauce.

Na osiągnięcie stanu gotowości szkolnej składają się osiągnięcia rozwojowe w trzech sferach: fizycznej, umysłowej oraz emocjonalno-społecznej.

Podstawowym przejawem dojrzałości w sferze fizycznej wg B. Zakrzewskiej są:

Dojrzałość do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery fizycznej to prawidłowy rozwój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki. W zakresie motoryki dużej dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole sprawnie i płynnie porusza się, potrafi utrzymać równowagę, wykazuje właściwe napięcie mięśniowe, przyjmuje prawidłową postawę ciała, biega, skacze, sprawnie rzuca i chwyta piłkę.

Z kolei w zakresie motoryki małej (niezmiernie istotnej w nauce pisania) dziecko powinno posiadać umiejętność kontroli i precyzji ruchów ramion, nadgarstków i palców. Ważna jest także szybkość, precyzja i dokładność ruchów rąk oraz dostosowanie ich do wykonywanej czynności.

Wśród niezbędnych osiągnięć dziecka w sferze emocjonalno-społecznej cytowana powyżej B. Zakrzewska wymienia:

Właściwy poziom rozwoju emocjonalnego dziecka w chwili przekraczania progu szkoły uważa się za kluczowy, gdyż decyduje on o umiejętności panowania nad sobą, podporządkowaniu się przepisom szkolnym, wytrwałości w działaniu oraz harmonijnym współdziałaniu z rówieśnikami, a także przyjmowaniu uwag.

O dojrzałości do rozpoczęcia nauki szkolnej w obrębie sfery umysłowej świadczą: właściwy rozwój funkcji spostrzegania, myślenia, uwagi, pamięci oraz mowy. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, uwzględnia się także funkcje, które decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania takie jak: poziom percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz analizy i syntezy słuchowej.

B. Zakrzewska wskazuje, iż dziecko, które osiągnęło dojrzałość w sferze intelektualnej:

Rodzice doskonale znają swoje dzieci, gdyż spędzają z nimi najwięcej czasu. Dorośli uważnie obserwują pociechy, dostrzegają najmniejsze zmiany w wyglądzie i w zachowaniu, słuchają mowy, dostrzegają, czego się nauczyły, ale również potrafią przewidzieć, w jaki sposób zareagują na nowe sytuacje.

To właśnie obserwacja dziecka w różnych sytuacjach życiowych dostarcza rodzicowi informacji na temat przebiegu rozwoju w obrębie sfer, które mają znaczenie w osiągnięciu dojrzałości szkolnej. Bywa, że rodzic zauważy u swojego dziecka, coś, co wzbudzi jego niepokój i wówczas zwraca się o pomoc do specjalisty. W przypadku niewyraźnej mowy będzie to logopeda, a w przypadku wątpliwości na temat gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole będzie to Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna, która przeprowadzi test dojrzałości szkolnej.

Rodzice, którzy chcą wesprzeć swoje dziecko na progu edukacji szkolnej, przede wszystkim powinni znaleźć dla niego czas, by wspólnie z nim zdobywać nowe doświadczenia, uczyć się, bawić, słuchać i rozmawiać, aktywnie spędzać czas oraz budować przekonanie o własnej wartości dziecka i wiarę w jego możliwości. Warto także wspólnie z dzieckiem wykorzystać potencjał nowoczesnej platformy edukacyjnej. Świetnym przykładem jest Squla, z którą można podczas dobrej zabawy w quizach edukacyjnych „Rozgrzewka przed szkołą” sprawdzić poziom przygotowania dziecka do szkoły.

Rodzice, wspierajcie swoje dzieci, pokazujcie im co dobre, a co złe, nie chrońcie ich nadmiernie i dajcie im troszkę swobody w działaniu, a rozpoczęcie nauki w szkole będzie dla dziecka początkiem fascynującej podróży w krainę wiedzy!